CAO uitgelegd: Zo weet je precies wat jouw rechten zijn!

Een cao (collectieve arbeidsovereenkomst) is:

• Een set afspraken over arbeidsvoorwaarden die gelden voor een groep werknemers binnen een sector of bedrijf, zoals lonen, werktijden en vakantiedagen.

• Een resultaat van collectieve onderhandelingen tussen werkgeversorganisaties en vakbonden, bedoeld om eerlijkheid en rechtszekerheid te bieden.

• Bindend voor werkgevers en werknemers, waardoor individuele afspraken minder flexibel zijn binnen een standaard-cao, maar wel beschermend werken.

• Beschikbaar in verschillende vormen, zoals een sector-cao (voor een hele branche) of een ondernemings-cao (voor één specifiek bedrijf).

• Een aanvulling op de wet met vaak betere regelingen dan het wettelijk minimum, zoals extra vakantiedagen of een hoger salaris.

Wat is een cao?

Een cao is een schriftelijke afspraak tussen werkgevers en werknemers. Hierin staan regels over arbeidsvoorwaarden, zoals werktijden, loon, vakantiedagen en pensioen. Het essentiële verschil tussen een individuele arbeidsovereenkomst en een cao is dat de cao geldt voor een hele groep mensen, zoals alle medewerkers binnen een bepaalde sector of een specifiek bedrijf.

Een cao biedt duidelijkheid en structuur. In plaats van dat je alles zelf moet onderhandelen, is er al een set afspraken waar jij als werknemer onder valt. Hierdoor weet je precies wat je kunt verwachten en wat jouw rechten zijn op de werkvloer.

Hoe ontstaat een cao?

Een cao komt tot stand door onderhandelingen tussen werkgeversorganisaties en vakbonden. Dit proces draait om het samen vastleggen van afspraken over arbeidsvoorwaarden, zoals loon, werktijden en vakanties. Vakbonden vertegenwoordigen de werknemers en strijden voor verbeteringen, terwijl werkgevers proberen de kosten en de bedrijfsvoering werkbaar te houden. Soms kunnen deze onderhandelingen vlekkeloos verlopen, maar er zijn ook situaties waarin de partijen het niet eens worden. Dan kan het tot stakingen komen.

Neem bijvoorbeeld de recente stakingen bij de NS. In 2024 en 2025 legden werknemers meerdere keren het werk neer omdat ze vonden dat de vervoerder niet genoeg deed om aan hun eisen te voldoen. Door druk te zetten met stakingen proberen vakbonden werkgevers te overtuigen om bijvoorbeeld hogere lonen of betere werkomstandigheden te regelen.

Dit soort acties maken duidelijk hoe belangrijk cao-onderhandelingen zijn. Ze zorgen ervoor dat jij uiteindelijk betere arbeidsvoorwaarden krijgt. Maar ook laten ze zien dat het proces om tot zo'n overeenkomst te komen geen vanzelfsprekendheid is.

Meer weten over de grenzen van stakingen? Lees het artikel van Intermediair

Welke cao’s zijn er? En in welke cao val ik?

Er zijn verschillende soorten cao’s. Welke cao voor jou geldt, hangt af van de sector waarin je werkt of het bedrijf waar je in dienst bent. Dit zijn de belangrijkste categorieën:

1. sector-cao (bedrijfstakcao): Deze cao geldt voor alle bedrijven binnen een bepaalde sector, zoals de bouw, zorg of detailhandel. Werk je bijvoorbeeld als verpleegkundige, dan valt jouw werk onder de zorgsector en val je onder de zorg-cao.

2. ondernemings-cao: Deze cao is specifiek voor één bedrijf. Grote bedrijven zoals KLM of Albert Heijn hebben vaak een eigen cao die afgestemd is op hun interne structuren en behoeften.

Om te weten onder welke cao je valt, kun je kijken in je arbeidsovereenkomst. Daarin staat vaak expliciet vermeld welke cao van toepassing is. Daarnaast kun je je werkgever of personeelszaken om uitleg vragen als je twijfelt.

Standaard-cao vs. minimum-cao

Niet alle cao’s zijn hetzelfde. Er zijn twee soorten: de standaard-cao en de minimum-cao. Beide hebben hun eigen kenmerken.

1. Standaard-cao: Alles wat hierin staat, is bindend. Het betekent dat er niet van de afspraken mag worden afgeweken, zelfs niet ten gunste van de werknemer. Dit kan handig zijn voor sectoren waarin uniformiteit belangrijk is, zoals bij veiligheidsregels.

2. Minimum-cao: Bij deze cao mogen werknemers en werkgevers wél betere afspraken maken dan wat er in de cao staat. Een cao kan bijvoorbeeld een minimumloon vastleggen, maar als jij en je werkgever overeenkomen dat je meer verdient, is dat toegestaan.

Het type cao dat geldt, bepaalt dus of aanvullende afspraken mogelijk zijn.

Wat is het verschil tussen een arbeidsovereenkomst en een cao?

Veel mensen halen een arbeidsovereenkomst en een cao door elkaar, maar ze zijn niet hetzelfde. Het grootste verschil is dat een arbeidsovereenkomst tussen jou en je werkgever wordt afgesloten, terwijl een cao afspraken bevat voor een hele groep medewerkers binnen een bedrijf of sector.

Een arbeidsovereenkomst is persoonlijk en kan specifieke afspraken bevatten, zoals je exacte salaris en functie. Een cao daarentegen is een vastgelegde set regels waaraan beide partijen (werkgevers en werknemers in die sector) zich moeten houden.

Het fijne is dat jouw arbeidsovereenkomst vaak aangevuld wordt door een cao. Alles wat niet specifiek in jouw arbeidsovereenkomst staat maar wel onderdeel is van de cao, geldt ook automatisch voor jou.

Wat zijn de voordelen van een cao?

Een cao komt met diverse voordelen, zowel voor jou als werknemer als voor werkgevers:

• Duidelijkheid en eerlijkheid: Een cao zorgt voor duidelijke regels over lonen, vakanties en secundaire arbeidsvoorwaarden. Dit voorkomt verwarring of ongelijke behandeling.

• Collectieve onderhandeling: Omdat de cao door vakbonden en werkgeversorganisaties wordt opgesteld, worden de belangen van werknemers goed vertegenwoordigd. Je hoeft dus niet individueel te onderhandelen.

• Minimale bescherming: Een cao biedt vaak betere voorwaarden dan het wettelijk minimum, zoals meer vakantiedagen of betere regelingen bij ziekteverlof.

• Rechtszekerheid: Je kunt vertrouwen op een vastgelegde afspraak die juridisch bindend is.

Zijn er nadelen aan een cao?

Hoewel een cao veel voordelen biedt, zijn er ook nadelen waar je rekening mee kunt houden:

• Minder flexibiliteit: In een standaard-cao mogen geen afwijkende afspraken gemaakt worden. Dit kan soms een beperking zijn voor zowel de werknemer als de werkgever.

• Niet altijd up-to-date: Een cao wordt maar eens in de zoveel tijd vernieuwd en kan daardoor achterlopen op actuele ontwikkelingen in jouw werkveld.

• Geen keuzevrijheid: Als jouw sector een cao heeft, val je hier automatisch onder. Dit betekent dat je niet kunt kiezen voor andere arbeidsvoorwaarden buiten de cao-afspraken.

Het is handig om zowel de voordelen als eventuele nadelen van jouw cao te bekijken, zodat je begrijpt waar je aan toe bent.

cao-afspraken vs. wettelijke afspraken

Een belangrijk aandachtspunt is het verschil tussen cao-afspraken en wettelijke afspraken. Wettelijke afspraken gelden altijd, zoals het minimumloon, regels rond arbeidstijden en ontslagprocedures. Een cao kan bovenop deze wetten komen en betere voorwaarden bieden. Denk aan extra vakantiedagen of een hoger loon dan het wettelijke minimum.

Als er een conflict is tussen de cao en de wet, heeft de cao vaak voorrang. Dit betekent bijvoorbeeld dat jouw cao kan zeggen dat je recht hebt op meer vakantiedagen dan het wettelijk minimum, en dan geldt dat als rechtsgeldig.

Heb je geen cao?

Het kan voorkomen dat je in een sector werkt waar geen cao wordt toegepast, of dat jouw werkgever niet onder een cao valt. Wat betekent dit voor jou?

1. Zelf onderhandelen: Zonder cao moeten jij en je werkgever samen afspraken maken over al je arbeidsvoorwaarden. 

2. Wettelijke regels zijn leidend: In het geval er geen cao is, gelden altijd de minimale arbeidsvoorwaarden zoals vastgesteld door de Rijksoverheid. Dit betekent dat je nog steeds recht hebt op zaken zoals het minimumloon en vakantiedagen.

3. Flexibiliteit: Geen cao kan ook voordelen hebben. Het laat meer ruimte om unieke afspraken te maken, bijvoorbeeld over bonussen of werktijden.

Check dus goed of jouw sector een cao heeft. Als dat niet zo is, ben je afhankelijk van de wettelijke afspraken en de onderhandeling met jouw werkgever.

Geraadpleegde bronnen:

1. Rijksoverheid: informatie over cao's

2. UWV: werken met een cao

3. FNV: alles over cao’s

4. CNV: uitleg over cao's

5. JuridischLoket: regels rondom arbeidsvoorwaarden