Burn-out: wat is het en hoe herstel je ervan?

Burn-out in het kort:

• Betekenis en oorzaken: Burn-out is een totale uitputting door langdurige stress, vaak veroorzaakt door zowel werk- als privéomstandigheden en bepaalde karaktertrekken zoals perfectionisme en verantwoordelijkheidsgevoel.

• Klachten en symptomen: In de beginfases zijn symptomen onder andere lichamelijke vermoeidheid, hoofdpijn, prikkelbaarheid en slaapproblemen. In de burn-out fase zelf zijn extreme vermoeidheid en heftige emotionele reacties zoals angst en paniek kenmerkend.

• Aanpak bij burn-out: Het is heel belangrijk om rust te nemen, je ziek te melden op het werk en contact op te nemen met de huisarts voor de juiste ondersteuning en begeleiding naar herstel.

• Herstelproces: Het herstel kan zes maanden tot anderhalf jaar duren en bestaat uit drie fasen: de crisisfase, de probleem- en oplossingsfase, en de toepassingsfase, waarbij je leert oplossingen toe te passen in je dagelijks leven en werk.

• Preventie: Burn-out preventie vraagt om het herkennen van stresssignalen en direct ingrijpen. Zorg voor jezelf door gezond te eten, voldoende te bewegen, genoeg rust te nemen en structuur aan te brengen in je dag.

• Grenzen stellen: Leer je grenzen te bewaken en gedragspatronen te evalueren, en wees open voor hulp van anderen die je kunnen wijzen op je grenzen en ondersteuning kunnen bieden.

Wat is een burn-out en hoe ontstaat het?

Burn-out is een totale uitputting als gevolg van langdurige stress. Waar het bij stress over het algemeen lukt om snel te herstellen, werkt dat bij burn-out niet meer zo. Je bent dan over een soort kantelpunt waarna herstel veel meer tijd en ondersteuning vereist. Veel mensen ervaren bij een burn-out een intens gevoel van vermoeidheid en paniek. Bijvoorbeeld door een gebeurtenis die de spreekwoordelijke emmer heeft doen overlopen. Hoewel dat moment soms plotseling optreedt, heeft een burn-out een lange aanloop. Als je een lange tijd onder stress gebukt gaat, raakt je stresssysteem namelijk ‘overtraind’. Het lukt je geest en lichaam dan niet meer om tussentijds te herstellen. 

Langdurige stress kan ontstaan door werkomstandigheden, privéomstandigheden en karakterkenmerken. Vaak krijgen werkomstandigheden de schuld, maar het is meestal niet de enige oorzaak. Wel is het zo dat slechter functioneren het eerst en het meest zichtbaar is op het werk. Privéomstandigheden kunnen bijdragen aan stress, bijvoorbeeld door mantelzorg, het verlies van een dierbare, een verhuizing of financiële problemen. Mensen met bepaalde karakterkenmerken zijn gevoeliger voor stress en burn-out. Bijvoorbeeld loyaliteit, perfectionisme, controledrang, niet snel opgeven of een groot verantwoordelijkheidsgevoel.

Burn-out klachten en symptomen

Een burn-out ontstaat in fases met verschillende klachten en symptomen. In de eerste 4 fases is er sprake van toenemende stress en de klachten daarvan. Dat gaat geleidelijk van lichte stress naar overspannenheid. De klachten die je kunt krijgen nemen toe naarmate de stress erger of langduriger wordt. Voorbeelden van klachten in de eerste 4 fases::

• Lichamelijke vermoeidheid

• Hoofdpijn, rugpijn en maag- en darmklachten

• Prikkelbaar voelen

• Moeite met plannen, vergeetachtig of chaotisch

• Vaak en langdurig piekeren

• Slaapproblemen

Fase 5 is de fase van burn-out. Je bent fysiek, mentaal en emotioneel uitgeput en ervaart sterke klachten zoals extreme vermoeidheid en heftige emotionele reacties zoals bijvoorbeeld angst, paniek of verdriet. Leuke dingen voelen als een grote opgave in plaats van dat je er plezier aan beleeft. Ook kan het zijn dat je je emotieloos gaat voelen. Vaak heb je hulp nodig bij het herstel.

Wat te doen bij een burn-out?

Ben je in een burn-out beland, dan is het belangrijk om direct rust te nemen. Meld je ziek op je werk en neem contact op met je huisarts. De huisarts kan je verder helpen om de juiste ondersteuning te krijgen. Dat kan bijvoorbeeld een praktijkondersteuner zijn, of een therapeut. Je hoeft je baas niet persé te vertellen dat je een burn-out hebt, maar het is beter om dat wel te doen. Dan kan je werkgever je het beste ondersteunen bij je herstel.

Burn-out herstel

Net zoals de aanloop naar een burn-out lang is, duurt herstel ook lang. Periodes van zes maanden tot anderhalf jaar zijn geen uitzondering. Volgens het Nationale Huisartsen Genootschap gaat herstellen in drie stappen:

1.      Crisisfase waarin je de situatie moet accepteren, rust moet nemen en structuur in je dagindeling moet hanteren.

2.      Probleem- en oplossingsfase waarin je (met hulp) de oorzaken en oplossingen onderzoekt

3.      Toepassingsfase waarin je de oplossingen leert toepassen in je dagelijkse leven en werk.

Burn-out voorkomen

Het is mogelijk dat je na je herstel kwetsbaar blijft voor een burn-out. Des te belangrijker om te voorkomen dat het zover komt. Je moet leren om de signalen te herkennen en direct in te grijpen. Neem oorzaken van stress weg (voor zover mogelijk) en werk ook aan het vergroten van je draagkracht. Dat begint met goed voor jezelf te zorgen: eet gezond, beweeg voldoende (in de buitenlucht), zorg voor genoeg rust en ontspanning, slaap voldoende en breng zoveel mogelijk structuur aan in je dag.

Daarnaast is het zaak om te leren je grenzen te bewaken en te leren loslaten. Wees kritisch naar jezelf: realiseer je dat je eigen gedragspatronen en overtuigingen een rol spelen bij het ontstaan van de burn-out. Neem deze dus goed onder de loep. Anderen kunnen je daarbij helpen. Zij kunnen je bijvoorbeeld waarschuwen wanneer ze zien dat je tegen je grenzen aan zit en je ondersteuning bieden.

Geraadpleegde bronnen

• Thuisarts

• Gezondheidsplein

• Richtlijnen NHG

• FNV