Zelfreflectie: een kompas voor jouw carrière

Zelfreflectie in het kort:

• Definitie zelfreflectie: zelfreflectie betekent bewust stilstaan bij je eigen gedachten, gevoelens en gedrag, om inzicht te krijgen in persoonlijke drijfveren en de effecten van je acties.

• Doel: het helpt om eerlijk naar jezelf te kijken, wat verandering en persoonlijke groei mogelijk maakt.

• Relaties verbeteren: door inzicht in jezelf verbeter je je communicatie en samenwerking, wat conflicten vermindert.

• Basis voor zelfkennis en ontwikkeling: zelfreflectie is belangrijk voor het ontwikkelen van zelfkennis en het actief verbeteren van je vaardigheden.

• Valkuilen: let op voor overanalyse, vergelijken met anderen en het missen van positieve kanten, wat zelfreflectie belemmert.

• Ontwikkelingsmethoden: gebruik technieken zoals dagboeken, feedback van collega's, stiltebreaks en modellen zoals STARR en Korthagen voor effectieve zelfreflectie op het werk.

Wat is zelfreflectie?

Zelfreflectie is een veelgebruikte term, maar de betekenis is eigenlijk heel simpel: het is naar jezelf kijken, een vorm van reflecteren. Het is een competentie die gaat om bewust stilstaan bij je gedachten, gevoelens, gedragingen en de effecten ervan. Waarom doe je de dingen zoals je ze doet? Wat drijft je keuzes en acties? Het draait allemaal om eerlijk naar jezelf zijn en inzicht krijgen in wie jij bent. Het zet je aan het denken, iets wat nodig is voor verandering en groei. Ook is zelfreflectie goed voor je relaties met mensen met wie je samenwerkt. Door bijvoorbeeld beter te begrijpen wat voor invloed je gedrag heeft op anderen, verbetert de communicatie. Dat leidt vaak tot minder conflicten. 

Zelfreflectie versus zelfkennis, evalueren en zelfontwikkeling

Zelfreflectie en zelfkennis, evalueren en zelfontwikkeling hangen allemaal met elkaar samen, maar hebben elk hun eigen focus:

• Zelfkennis: het bewust zijn van je persoonlijke eigenschappen, zoals je sterktes en zwaktes. Het draait om weten wie je bent en waar je goed in bent of juist niet.

• Evalueren: hierbij beoordeel je prestaties of gedrag met als doel om te verbeteren. Het is een bewuste analyse van hoe dingen gaan en wat er anders kan.

• Zelfontwikkeling: dit is het actieve proces van werken aan je vaardigheden en eigenschappen voor persoonlijke groei. Het gaat om vooruitgang boeken en jezelf verbeteren.

Zelfreflectie vormt de basis van alle drie, omdat het je helpt kritisch naar jezelf te kijken en de inzichten te verkrijgen die nodig zijn voor zelfkennis, evaluatie en verdere ontwikkeling. Het is dus het startpunt voor groei op al deze gebieden. 

Voorbeelden van zelfreflectie

Onderstaande voorbeelden helpen je te ontdekken wat al goed gaat en waar nog ruimte voor verbetering is. Stel de vragen aan jezelf. Scoor je goed op deze punten, dan heb je een sterke basis: je werkt effectief en communiceert goed met anderen. 

1. Teamvergaderingen: hoe draag ik bij aan onze meetings? Wat kan ik doen om effectiever deel te nemen?

2. Projectdeadlines: hoe beheer ik mijn tijd als ik een deadline nader? Wat kan ik verbeteren om stress te verminderen?

3. Communicatie met klanten: wat ging goed in mijn laatste klantengesprekken? Hoe kan ik mijn communicatie verder verbeteren?

4. Probleemoplossing: hoe pakte ik een recent probleem aan? Wat kan ik de volgende keer anders doen voor een betere oplossing?

5. Feedback ontvangen: hoe reageer ik op feedback van collega's? Wat doe ik om constructieve kritiek te omarmen?

Valkuilen bij zelfreflectie

Je bezighouden met zelfreflectie is goed, maar let op deze valkuilen:

• Overanalyse: als je te veel over een situatie nadenkt, zie je al snel door de bomen het bos niet meer. Je blijft hangen in het piekeren en dat houdt je tegen om stappen te zetten.

• Vergelijken met anderen: wanneer je constant naar anderen kijkt, verlies je je eigen unieke proces uit het oog. Het zorgt voor frustratie, terwijl jouw eigen groei er echt toe doet.

• Uitzicht op de positieve kanten missen: altijd de nadruk leggen op wat er misging zorgt ervoor dat je de successen en goede momenten over het hoofd ziet. Erken en vier je prestaties om gemotiveerd te blijven en vertrouwen op te bouwen in je kunnen. Houd dus een gezonde balans tussen successen en ‘mislukkingen’, en accepteer wat je niet kan veranderen aan jezelf. 

Gevolgen van een gebrek aan zelfreflectie 

Bij een gebrek aan zelfreflectie mis je waardevolle inzichten en blijf je dezelfde fouten maken. Mensen kunnen hier last van hebben omdat ze soms niet doorhebben hoe hun eigen gedachten en gedrag in elkaar zitten, of omdat ze er gewoon niet bij stilstaan. In de praktijk betekent dit vaak dat je steeds tegen dezelfde problemen aanloopt, bijvoorbeeld door telkens anderen de schuld te geven van lastige situaties. Hierdoor mis je de kans om te ontdekken wat je zelf anders kunt doen en wordt het lastiger om te groeien en oplossingen te vinden. Iedereen kan zichzelf verbeteren als het gaat om zelfreflectie. 

Methoden om zelfreflectie op het werk te ontwikkelen

Gelukkig kun je stappen zetten je zelfreflectie te trainen om beter te worden in deze competentie:

• Zelfreflectieverslagen: schrijf regelmatig de uitdagingen die je tegenkomt en hoe je hiermee omgaat op in een dagboek. Dit helpt patronen te herkennen en lessen te trekken uit je ervaringen.

• Check-ins: vraag je collega's om eerlijke meningen over hoe jij dingen aanpakt. Hun perspectieven kunnen verhelderend zijn en nieuwe inzichten bieden.

• Stiltebreak: neem dagelijks een moment voor jezelf zonder afleiding, bijvoorbeeld tijdens een korte wandeling, om je gedachten te laten bezinken. Noteer wat goed ging, wat beter kan en bedenk hoe je het beter kunt aanpakken.

• Actiekalender: formuleer duidelijke actiepunten die je kunt inplannen in een agenda. Zorg ervoor dat deze doelen SMART zijn. Experimenteer met nieuwe oplossingen en plan in wanneer je het toepast. Door regelmatig je voortgang te evalueren, kun je bijsturen waar nodig en jezelf continu verbeteren.

• Mentorroute: zoek een mentor of coach voor begeleiding en advies, om je groeiproces te versnellen.

• STARR-methode: door situaties te bekijken met Situatie, Taak, Actie, Resultaat en Reflectie, krijg je inzicht in je handelen en resultaten. Dit helpt je te leren van ervaringen en gericht te groeien, zowel persoonlijk als professioneel. De STARR-methode kun je ook gebruiken als je solliciteert. Het model laat je inzoomen op specifieke situaties om gericht te leren. 

• Reflectiemodel van Korthagen: dit model bestaat uit vijf stappen: Ervaring, Terugblikken, Bewustwording van essentiële aspecten, Alternatieven ontwikkelen en Uitproberen. Het biedt een cyclische benadering die je niet alleen helpt om te leren van eerdere ervaringen, maar ook om voortdurend je handelen te verbeteren en nieuwe strategieën te ontwikkelen.

Het is niet noodzakelijk om alle methoden tegelijk te gebruiken. Zie ze eerder als een reeks tools en kies degene die het beste bij jou en je situatie passen. Je kunt bijvoorbeeld beginnen met reflectieverslagen en check-ins, en later een mentorroute overwegen als je gerichter advies en begeleiding nodig hebt. Heb altijd een leergierige mindset: sta open voor nieuwe ideeën, wees bereid om feedback te ontvangen voor je groei en wees eerlijk naar jezelf. Echte groei zit 'm in het oprecht naar jezelf kijken en leren van je zwaktes. En pas het vooral toe!